Arregi Garate, Pilar 

Ricardo Unanue Muguruza senarra errepublikarra zen UGT eta PSOEkoa, Eibartarra.

Milaka joan ziren pirineo katalanetatik pasata, frantziara. Elgoibarrera itzultzeko esan zioten Pilarri, baina ez zuen onartu. Frontera (Perpiñan)  alboan utzi zituzten autobusean, eta jaisterakoan bertan zeudenei entzun zieten “Egunero hegazkin bat pasatzen da hemendik eta ametrallatzen gaituzte, frantsesek ez digute hesia zabaltzen muga pasatzeko”. Hori entzutean, 8 egun zeramatela bertan, bera ez zijoala esan zion kapitainari, “Tenéis que subir los Pirineos Catalanes para pasar” esan zien kapitainak, eta beraiek igoko zituztela erantzun.

Abiazioko bota batzuk eman zizkieten,  behar zituztenak baino handiagoak ziren, larruarekin barruan. Senegaldarrekin geratu zen, eta bere lagunen maletak lapurtu zizkioten. Gero gendarmeek topatu eta itzuli zituzten, Maria lagunarena zabalik zeukaten, zilarrezko kubiertoekin.

Argeles Sur Mer, Txabola batean lotan, hondartza luze bat zen, andrazkoak danak batera egon ziren, mantak bat lurrean eta bestea tapatzeko. Donostiarrak etorri eta mantak banatu behar izan zituzten. Danok negarrez. Ez zuten jatekorik, bere lagun batek, okela latak zituen, eta hori jaten zuten.

Jateko, 3 alanbrada zituzten eta ogia zatiak botatzen zizkieten bestaldetik, poliziak, ez zuten bat ere hartzen emakumeak.

Hilabeteak egon ziren Argeles Sur Mer-en. O nos dejan libres o no trabajamos, esan zieten eta orduan libratu behar izan zituzten.

Euskal Gobernuak Ibaritzen hospitalea zeukan, Larrosare hospitalera, eta bertara joan zen, haurdun zegoen eta. Izugarria izan zen, jendea hanka gabe eta beso gabe…

Monzonek bozgorailutik “Los vascos…” eta Ricardo joan egin zen beregana. Ezkonduta zeuden galdegin zien monzonek, baietz Ricardok eta ia papelak nahi zituen galdegin zion, Monzonek ezetz. “Eibarren euskara gehien egiten dezuten herria da, baina oso gaizki, berdin du hala ere, segi horrela. Monzon.

Monzon beraien salbatzailea izan zela dio Pilarrek. 8 egunetan, residentzia batera eraman zituzten, Euskal Gobernuaren refugiora.

Gero Arudi, Pau ondoko herri batera atera zituzten gizonak lanera, Hegazkinak egiten zituzten, ondo ordaintzen zieten, frantsesei bezela ordaintzen  ez bazieten ez zirela lanera joango esan zien Ricardok eta lortu ere.

Ricardo larunbatero, Ibaritzera joaten zen, haurrak ezagutzera eta Pilarrekin egoteko. Haurra eduki eta 8 egunera, Ricardo etorri, autobusa hartu eta Arudira abiatu zen, bertan etxe bat zuten alokatua. Urte bat egon ziren bertan eta Gerra Mundiala amaituta, buelta egin zuten. Ricardok zioen, atxilotuko zutela eta beldur zuen, baina hala ere buelta egin zuten. Begoña urte bateko humearekin Iruneko mugan, Pilarrek zilarrezko dirua zuen Euskal Gobernukoa, banko azpira bota zituen, beldurrez. Mugara iritsi eta atxilotu zuten Ricardo. Burgos aldean egon zen, kontzentrazio eremuan (Aranda del Duero?). Elgoibarrera bueltatu zen Pilar eta hilabeteak egon zen Ricardoren berririk gabe.

Egun batean jakin izan zuen Arandan zegoela eta bisitatzera joan zen, haurrarekin besoetan. Milaka zeuden bisitetarako. Ricardo atera zutenea, Eibarrera joan ziren bizitzera, Pilar Baserrian bizi zen Elgoibarren, bere lehengusina batekin, 2 haur zituen berak bakarrik.

Buelta egin zuten Eibarrera, Arragueta 19an bizi ziren 2. pisuan, regiones debastadas zen Eibar, eta preso pila ekarri zituzten herria altsatzera.

Juan de los Toyos sozialistari Mexikora jotea nahi zuela esan zion Ricardok, beldurra zeukan, eta esan zioen zituzten pase berezi  horiek politikarientzat bakarrik zirela, sekulako amorrua hartu zion Ricardok.

Beraien kabuz joan ziren Mexikora, lana zuen bertan Ricardok, lehen josteko makinen fabrika zabaldu zuten, eta bertako gobernuak eskaera egin zuen. Pasaportea ezin zuela jaso esan zioten Ricardori, “Desafecto al Regimen” zelako.

Ezin zirela joan eta triste zeuden, baina halako batean emango ziotela deitu zioten etxe azpiko okindegira (Bertan bakarrik zegoen telefonoa Eibarren orduan) eta horrela 2 haur hartu 11 eta 12 urtetakoak eta bertara joan ziren, 1951an. Hilabete bat hartu zuten Mexikora iristeko. Geroztik beratn bizi izan ziren.

Garrido, Maria Luisa